به طور کلی علل کاهش سرعت کامپیوتر را می توان به دو دسته سخت افزاری و نرم افزاری تقسیم کرد. در ادامه 7 دلیل عمده در این زمینه را معرفی می کنیم:

1– گرمای محیط

این دلیل بیش از آنکه تصورش را بکنید، بر عملکرد سیستم تاثیر می گذارد. به همین خاطر است که چند فن خنک کننده داخل کیس دستگاه کار می گذارند.

گرمای بیش از اندازه باعث ایجاد تغییر در اطلاعات که به صورت جریان و ولتاژ درون یا بین بخش ها و ابزارهای گوناگون کامپیوتر (مانند پردازنده، حافظه اصلی و جانبی یا کابل شبکه) مبادله می گردند، می شود و نقص اطلاعات اگر در حد تحمل پذیری سیستم1 باشد، با انجام یک پردازش به نسبت ساده یا ارسال مجدد داده ها2 که البته هر دو فرایندی زمانبر هستند، کار دنبال می شود؛ وگرنه که ممکن است روند به خطای ناشناخته یا ایست کامل دستگاه بینجامد.

البته لازم به گفتن است که در کامپیوترهای متداول امروزی، نصب 3 یا 4 عدد فن خنک کننده (یکی داخل منبع تغذیه، یکی روی ریزپردازنده و دیگری داخل کیس و در صورت نیاز یکی هم روی پردازنده کارت گرافیکی) در حالت عادی کافی است و افزودن فن های بیشتر، نه تنها کمکی نمی کند، بلکه باعث مصرف انرژی بیشتر و افزایش دمای محیط می شود.

2– میدان مغناتیسی

میدان مغناتیسی هم مانند گرما بر عملکرد دستگاه تاثیر می گذارد. بیشترین موارد ایجاد میدان مغناتیسی اطراف کامپیوتر مربوط است به عبور کابل برق فشار قوی و تاثیر نمایشگر کامپیوترهای مجاور (به ویژه نمایشگرهای CRT .) حتی نمایشگر خودتان را هم زیاد به کیس دستگاه نچسبانید.

در ضمن برای کسانی که دوست دارند یک جفت بلندگوی قوی دو طرف نمایشگرشان بگذارند، بگوییم که میدان مغناتیسی باندها بر کار نمایشگر تاثیر منفی می گذارد و در دراز مدت آن را خراب می کند.

3– نصب انبوه نرم افزارها

بسیاری از کاربران، به ویژه در کشور ما که قانون حقوق پدیدآورنده (کپی رایت) رعایت نمی شود، برخی به نصب هر نرم افزار به دردبخور یا نخور، اما مفتی که به دستشان می رسد، عادت کرده اند. افزایش تعداد نرم افزارهای نصب شده بر دستگاه از چند جهت باعث کاهش سرعت آن می شود: اول این که در هنگام بوت شدن سیستم عامل ویندوز (که به علت مفت بودن در کشور ما رایج است،) بخش رجیستری اصالت نرم افزارهای نصب شده را می سنجد (البته به خیال خام خودش!) و این یکی از مهم ترین دلایل کندی بالا آمدن ویندوز نسبت به سیستم عامل های دیگر، به ویژه خانواده سیستم های منبع باز3 مانند لینوکس است. همچنین بسیاری از این نرم افزارها بخشی از خود را مقیم در حافظه4 می کنند تا همواره در دسترس باشند. یعنی این که بخشی از فضای پرارزش رم را مصرف می کنند و این امر موجب کاهش سرعت خواهد شد. گذشته از این موارد، هر نرم افزار فضای دیسک سخت را هم اشغال می کند و اگر فضای خالی روی دیسک سخت خیلی کم باشد، باز ها باعث افت سرعت کار خواهد شد.

4– گرد و خاک

امان از این گرد و خاک! همان طور که قبلا هم گفتیم، وجود گرد و خاک روی مدارات الکترونیکی موجب ایجاد اتصال کوتاه هر چند ضعیف بین قطعات مختلف آن و در نتیجه اتلاف انرژی و اختلال در انتقال اطلاعات و سرانجام افت سرعت کار سیستم می شود. هر چند ماه یکبار روی قطعات داخلی دستگاه را با یک مکنده و دستمال نخی آغشته به اندکی الکل یا مواد شوینده مجاز تمیز کنید.

5– فایل های خردشده

همان طور که می دانید، در حافظه های جانبی مبتنی بر گرداننده دیسک سخت، دیسک به صورت مجموعه ای از قطاع ها5 و شیارها6، پیکربندی7 می شود.

از آنجا که این دیسک با سرعت بسیار بالا می چرخد و بازوی نوک خواندن™نوشتن8 با سرعت به مراتب کمتری روی دیسک جلو و عقب می رود، بهتر است که اطلاعات مربوط به یک فایل روی یک شیار نوشته شود تا با یک دور گردش سریع، هد بتواند کل آن را بخواند. اما در عمل، به دلایل بسیار (مانند کپی و حذف پیاپی فایل ها) اطلاعات مرتبط، به صورت پراکنده بر روی دیسک نوشته می شود که در اصطلاح به آن خرد و ریز شدن9 می گویند.

سیستم عامل ویندوز برای رفع این مشکل ابزاری به نام Disk Defragmenter را فراهم آورده است که به کنارهم چیدن و منظم سازی قطعات فایل ها می پردازد.

برای به کارگیری این ابزار پس از کلیک راست بر نام درایو به گزینه Properties و سپس لبه Tools بروید. اما توجه داشته باشید که پردازش یک درایو چند گیگابایتی عملی بسیار وقت گیر و به علت درگیری شدید هد با سطح دیسک بسیار خطرناک است. توصیه می کنیم که این کار را هر ماه یکبار انجام دهید و بگذارید که دستگاه شب تا صبح کارش را انجام دهد و مطمئن شوید که در طول مدت انجام کار، کوچکتریت تکانی به کیس و دیسک سخت وارد نمی آید.

6– پویش خوشه های گمشده

در طول مدت کار با رایانه، ممکن است که بسیاری از دلایل موجب ایجاد اختلال در کار ثبت اطلاعات بر دیسک سخت شود. برای نمونه خاموش شدن یا راه اندازی مجدد ناگهانی (بدون استفاده از روش های متعارف) موجب می شود که فایل های که از دیسک سخت در رم باز شده و در حال پردازش هستند، سردرگم بمانند و برخی فایل های بی مورد روی دیسک باقی بمانند. به گونه ای از این اطلاعات از دست رفته یا بلاتکلیف خوشه های از دست رفته10 می گویند. یا در بدترین حالت ممکن است بخشی از دیسک به علت ضربه، میدان مغناتیسی شدید یا ورود گرد و غبار به درون دیسک خراب شده باشد که به آن بدسکتور11 می گویند و درصورتی که اطلاعاتی بر آن نقاط ثبت شود، ممکن است هد روی آن گیر کند و بدتر این که خرابی را گسترش دهد.

سیستم عامل ویندوز برای رفع چنین مشکلاتی نیز نرم افزاری به نام Scan Disk فراهم آورده. جای آن با عنوان Error-Checking درست کنار Defragmenter است و تمام توصیه های ایمنی آن نیز در مورد این ابزار صدق می کند.

7– فضای حافظه مجازی

در کامپیوتر، هیچ پردازشی روی دیسک سخت انجام نمی شود. همه اطلاعات باید اول به حافظه اصلی (رم) منتقل و سپس در ریزپردازنده پردازش شوند.

اما از آنجا که معمولا ظرفیت رم نسبت به حجم اطلاعات مورد نیاز برای پردازش کم است، سیستم عامل بخشی از فضای دیسک را به عنوان حافظه مجازی12 در نظر می گیرد که کار رم را شبیه سازی می کند. مکان و حجم فضای حافظه مجازی قابل تنظیم است:

Control Panel -> System ->

Performance -> Setting Advanced

->Advanced -> Change

اما معمولا خود ویندوز بهتر آن را مدیریت می کند و شما بهتر است که فقط مراقب باشید که پارتیشن مربوطه (معمولا (C به اندازه کافی فضای خالی جهت استفاده به عنوان حافظه مجازی داشته باشد!

7– ویروس